ช่วงนี้ประเทศไทย อะไร๊อะไร ก็แพงไปหมด ไม่ว่าจะเป็นของกินของใช้ รวมไปถึงน้ำมัน ล่าสุด มะนาว แพงอีกแล้วจ้าพี่น้อง! อยู่ยากเหลือเกิน แต่เอ๊ะ เพื่อน ๆ เคยสงสัยกันไหมว่า มะนาว ลูกเล็ก ๆ ผลสีเขียวมีรสเปรี่ยว จัดว่าเป็นผักหรือผลไม้ กันแน่นะ? วันนี้ ไบรท์ทูเดย์ จะพาทุกคนมาไขคำตอบกัน!
มะนาว เป็นพืชชนิดหนึ่ง ผลมีรสเปรี้ยวจัด จัดอยู่ในสกุลส้ม (Citrus) ผลสีเขียว เมื่อสุกจัดจะเป็นสีเหลือง เปลือกบาง ภายในมีเนื้อแบ่งกลีบๆ ชุ่มน้ำมาก นับเป็นผลไม้ที่มีคุณค่า นิยมใช้เป็นเครื่องปรุงรส นั้นแสดงว่า มะนาว คือผลไม้อย่างแน่นอน
นอกจากนี้ยังถือว่ามีคุณค่าทางโภชนาการและทางการแพทย์ด้วย เช่น บรรเทาอาการคลื่นไส้ รักษาสิว ป้องกันนิ่วในไต โรคหวัด และอีกมากมาย ประโยชน์ของมะนาวที่กล่าวกันนั้นเชื่อถือได้มากน้อยเพียงใด และงานวิจัยทางวิทยาศาสตร์ในปัจจุบันที่ศึกษาถึงประสิทธิภาพการรักษาโรคด้วยมะนาวแนะนำว่าอย่างไรบ้าง
ประโยชน์ทางโภชนาการของมะนาว
ภาวะขาดธาตุเหล็ก การรักษาผู้ป่วยที่ร่างกายดูดซึมธาตุเหล็กไม่ดีจนเกิดภาวะขาดธาตุเหล็ก แพทย์อาจแนะนำให้รับประทานยาเสริมธาตุเหล็กควบคู่ไปกับวิตามินซี ซึ่งจะช่วยเพิ่มการดูดซึมธาตุเหล็กของร่างกาย จึงเกิดความคิดที่ว่าการรับประทานอาหารที่อุดมด้วยวิตามินซีอย่างน้ำส้มหรือน้ำมะนาวอาจจะสามารถช่วยป้องกันหรือรักษาภาวะขาดธาตุเหล็ก โดยส่งผลให้ร่างกายดูดซึมธาตุเหล็กจากอาหารต่าง ๆ ที่รับประทานเข้าไปได้ดีด้วย
แก้อาการคลื่นไส้ มะนาวผ่าซีก โรยเกลือลงไปเล็กน้อยและบีบน้ำมะนาวใส่ปากเป็นหนึ่งในเคล็ดลับบรรเทาอาการคลื่นไส้ที่ได้รับความนิยม แต่จะได้ผลจริงหรือไม่นั้นยังไม่มีศึกษาเกี่ยวกับสรรพคุณด้านนี้ของมะนาวออกมารับรอง อย่างไรก็ดี วิธีนี้นับเป็นวิธีง่าย ๆ ที่สามารถลองใช้ได้อย่างไม่น่าจะเป็นอันตราย หากเป็นอาการคลื่นไส้ทั่ว ๆ ไปที่ไม่ร้ายแรง แต่หากทดลองแล้วยังไม่หายหรือมีอาการผิดปกติก็ควรไปพบแพทย์เพื่อตรวจดูอาการจะดีที่สุด เช่นเดียวกันกับอีกหลาย ๆ โรค
โรคนิ่วในไต บางครั้งมีการแนะนำให้ผู้ป่วยโรคนิ่วในไตรับประทานอาหารที่มีกรดซิตริกสูงอย่างน้ำมะนาวเพื่อเพิ่มระดับไซเตรท (Citrate) ในปัสสาวะ เนื่องจากคาดว่าการมีสารไซเตรทในปัสสาวะไม่เพียงพออาจเพิ่มโอกาสเสี่ยงต่อการเกิดโรคนิ่วในไตขึ้นได้ โดยงานวิจัยหนึ่งชี้ว่าการดื่มน้ำมะนาวเหลืองวันละประมาณ 120 ซีซีสามารถเพิ่มระดับไซเตรทในปัสสาวะได้อย่างมีนัยสำคัญและอาจป้องกันการเกิดนิ่วในไตได้ สอดคล้องกับอีกงานวิจัยหนึ่งที่ทำการทดลองกับอาสาสมัครเพศชายที่ไม่เคยมีประวัติเป็นโรคนิ่วในไตมาก่อน ผลลัพธ์พบว่าการดื่มน้ำมะนาวเหลืองมีประสิทธิช่วยเพิ่มระดับไซเตรทในปัสสาวะเช่นเดียวกัน ทั้งนี้งานวิจัยทั้ง 2 ชิ้นเป็นการศึกษาโดยใช้มะนาวเหลือง ซึ่งเป็นพันธุ์ที่พบได้มากในต่างประเทศ
โรคหวัด เช่นเดียวกับผลไม้ที่มีรสเปรี้ยวทั้งหลาย คุณสมบัติที่คุ้นเคยกันดีของมะนาวก็คืออุดมด้วยวิตามินซี ซึ่งเซลล์ในระบบภูมิคุ้มกันของร่างกายหลายชนิดจำเป็นต้องใช้วิตามินซีช่วยในการทำงาน เป็นที่มาของความเชื่อที่ว่าการรับประทานผักผลไม้ที่มีวิตามินซี รวมถึงมะนาว จะสามารถช่วยป้องกันหรือบรรเทาโรคหวัดให้หายเร็วขึ้นได้ ทว่าการศึกษาเกี่ยวกับประสิทธิภาพของการใช้มะนาวหรือวิตามินซีกับโรคหวัดนั้นยังเป็นที่โต้แย้งกันอยู่
แก้ไอ เจ็บคอ การดื่มน้ำมะนาวเป็นวิธีที่กล่าวกันอย่างแพร่หลายว่าสามารถช่วยบรรเทาอาการไอ และทำให้อาการเจ็บคอดีขึ้นได้ แต่ประโยชน์ของมะนาวในด้านนี้ก็ยังไม่มีการศึกษาทางวิทยาศาสตร์ที่น่าเชื่อถือพอจะช่วยยืนยันได้ ทั้งนี้ผู้ที่มีอาการเจ็บคออาจลองใช้เคล็ดลับการดื่มน้ำมะนาวนี้ได้อย่างปลอดภัย
เบาหวาน ปัจจุบันยังไม่มีการวิจัยทางวิทยาศาสตร์ที่ศึกษาคุณประโยชน์ของมะนาวต่อการรักษาเบาหวานโดยตรง มีเพียงงานวิจัยที่เกี่ยวข้องชิ้นหนึ่ง ศึกษาถึงประสิทธิภาพของการใช้สูตรอาหารแคลอรีต่ำที่มีมะนาวเหลืองเป็นส่วนผสมในผู้ป่วยหญิงวัยก่อนหมดประจำเดือน 84 คน โดยให้รับประทานอาหารชนิดนี้ใน 7 วันแรก ตามด้วยการค่อย ๆ เปลี่ยนชนิดอาหารที่รับประทานใน 4 วันถัดมา ปรากฏว่าสูตรอาหารแคลอรีต่ำที่ผสมด้วยมะนาวเหลืองนี้สามารถลดไขมันในร่างกายผู้ป่วยและภาวะดื้ออินซูลินได้ แต่เป็นการทดลองเพียงระยะสั้นเท่านั้น ยังไม่อาจสรุปได้ว่าการผสมมะนาวกับอาหารสูตรแคลอรีต่ำมีประสิทธิภาพลดปัจจัยเสี่ยงต่อโรคหลอดเลือดหัวใจในผู้ป่วยโรคเบาหวานได้
ลดน้ำหนัก ประโยชน์ด้านการลดน้ำหนักของมะนาวนั้นไม่พบการศึกษาโดยตรง แต่จากการศึกษาที่เกี่ยวข้องซึ่งเป็นการทดสอบกับอาสาสมัครสุขภาพดี 50 ราย โดยให้รับประทานน้ำผึ้งผสมมะนาว 300 มิลลิลิตรก่อนรับประทานอาหารอื่นในตอนเช้า วันละ 4 ครั้งนาน 4 วัน ผลลัพธ์ปรากฏว่าน้ำผึ้งมะนาวอาจมีส่วนช่วยในการลดน้ำหนัก ลดค่าดัชนีมวลกาย มวลไขมัน มวลร่างกายส่วนที่ไม่มีไขมัน และระดับไขมันไตรกลีเซอร์ไรด์ให้ลดน้อยลงได้ และยังอาจเป็นประโยชน์ต่อการป้องกันโรคอ้วนและภาวะไตรกลีเซอร์รอลในเลือดสูง อย่างไรก็ตามเป็นเพียงการศึกษาระยะสั้น ผลลัพธ์ที่ได้ไม่แน่ชัดว่าเป็นเพราะคุณสมบัติของมะนาวหรือน้ำผึ้งหรืออาจมาจากปัจจัยอื่น คงต้องรอให้มีการศึกษากับมะนาวอย่างเฉพาะเจาะจงต่อไป
อาการท้องผูก ผู้ที่มีอาการท้องผูกควรรับประทานอาหารที่มีเส้นใยอาหารสูงอย่างผักผลไม้ และน้ำให้เพียงพอ นอกจากนี้ยังมักมีการแนะนำว่าเส้นใยอาหารที่พบในผลไม้ตระกูลส้มอาจสามารถช่วยกระตุ้นการเติบโตของจุลินทรีย์ในลำไส้ที่จะช่วยเพิ่มการขับถ่ายและจำนวนแบคทีเรียในอุจจาระได้ แต่ผลไม้ตระกูลส้มที่ว่านั้นน่าจะหมายถึงส้มทั้งหลายที่เรามักรับประทานผลมากกว่ามะนาวที่มักรับประทานน้ำและไม่ได้ให้เส้นใยอาหาร อีกทั้งในปัจจุบันยังไม่มีการศึกษาเกี่ยวกับการใช้มะนาวบรรเทาอาการท้องผูก ประโยชน์ข้อนี้จึงยังคงเป็นเพียงความเชื่อที่ไม่สามารถพิสูจน์ได้