วันพืชมงคล เป็นวันหยุดของใครหลายคน ซึ่งเชื่อว่าเราทุกคนคงรู้จักและเคยได้ยินเกี่ยวกับ วันพืชมงคล หรือ พิธีแรกนาขวัญ กันมาพอสมควร แต่จะมีใครรู้บ้างว่าจริงๆ แล้ว วันพืชมงคล มีประวัติความเป็นมาอย่างไรบ้าง ซึ่งถึงแม้ในปีนี้จะไม่มีพิธีเหมือนในปีก่อนๆ แต่ วันพืชมงคล ก็ยังคงเป็นอีกหนึ่งวันที่สำคัญมากของไทย
ก่อนอื่นเลย วันพืชมงคล เป็นวันที่กำหนดพระราชพิธีจรดพระนังคัลแรกนาขวัญ หรือเรียกสั้นๆ ว่า พิธีแรกนาขวัญ เป็นพระราชพิธีที่เก่าแก่มาตั้งแต่สมัยโบราณครั้งแต่สมัยสุโขทัย ต่อมาในสมัยรัชกาลที่ 4 โปรดเกล้าฯ ให้จัดพิธีสงฆ์เพิ่มขึ้นในพระราชพิธีต่างๆ ทุกพิธี ดังนั้นจึงได้เริ่มมี พระราชพิธีพืชมงคล ขึ้นแต่บัดนั้นมา โดยได้จัดรวมกับ พระราชพิธีจรดพระนังคัลแรกนาขวัญ และมีชื่อเรียกว่า พระราชพิธีพืชมงคลจรดพระนังคัลแรกนาขวัญ
ซึ่งพิธีต่างๆ จัดขึ้นเพื่อเสริมสร้างให้เกิดขวัญและกำลังใจแก่เกษตรกรชาวไทย ซึ่งที่ข้างต้นเราได้บอกไปแล้วว่าพระราชพิธีพืชมงคลจรดพระนังคัลแรกนาขวัญเป็นพระราชพิธี ๒ พิธีรวมกันนั่นก็คือ พระราชพิธีพืชมงคล และ พระราชพิธีจรดพระนังคัลแรกนาขวัญ ซึ่ง พระราชพิธีพืชมงคล เป็นพิธีทางศาสนาพุทธ จะประกอบพระราชพิธีวันแรกในพระอุโบสถวัดพระศรีรัตนศาสดาราม (วัดพระแก้ว) และ พระราชพิธีจรดพระนังคัลแรกนาขวัญ เป็นพิธีทางศาสนาพราหมณ์ จะประกอบพระราชพิธีในวันรุ่งขึ้น ณ มณฑลสนามหลวง ซึ่งพระราชพิธีพืชมงคลจรดพระนังคัลแรกนาขวัญก็ถือเป็นอีกหนึ่งวันที่ถูกกำหนดให้เป็นวันสำคัญของชาติอีกด้วย
พระราชพิธีพืชมงคล เมื่ออดีตจะมีการประกอบพิธีกรรมทางพุทธศาสนา โดยมีพระสงฆ์เจริญพระพุทธมนต์ ซึ่งพระบาทสมเด็จพระปรเมนทรมหามงกุฎทรงกำหนดให้ มีขึ้นเป็นครั้งแรก เพื่อเป็นพิธีทำขวัญเมล็ดพืชพันธุ์ต่างๆ เช่น ข้าวเปลือก ข้าวเหนียว ข้าวโพด ถั่ว งา โดยมีจุดมุ่งหมายเพื่อที่จะให้เมล็ดพันธุ์พืชเหล่านั้น ปราศจากโรคภัยและให้อุดมสมบูรณ์
ส่วน พระราชพิธีจรดพระนังคัลแรกนาขวัญ ที่เป็นพิธีทางศาสนาพราหมณ์ ก็มีมาตั้งแต่ในสมัยโบราณ เป็นพิธีในการเริ่มต้นการไถนาเพื่อหว่านเมล็ดข้าว โดยหวังมีจุดมุ่งหมายเพื่อที่จะให้เป็นสัญญาณอันดีว่า “ฤดูกาลแห่งการทำนาและเพาะปลูกได้เริ่มขึ้นแล้ว”
และสำหรับพระราชพิธีในปัจจุบันพระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัว จะทรงเสด็จเป็นประธานในพิธีโดยผู้ที่ทำหน้าที่ที่สำคัญในการประกอบพิธีคือ พระยาแรกนา และ เทพีคู่หาบเงินและหาบทอง ที่จะทำหน้าที่หาบเมล็ดพันธุ์ข้าวให้พระยาแรกนาหว่านในแปลงนา โดยการเลือกเทพีจะคัดเลือกจากข้าราชการหญิงระดับสูงของกระทรวงเกษตรและสหกรณ์ จะต้องเป็นผู้ที่มีความประพฤติดี มีบุคลิกท่าทางที่สง่างาม น่าเชื่อถือ และคุณสมบัติที่สำคัญอีกหนึ่งข้อคือ ต้องเป็นสาวโสดซึ่งทุกคนจะต้องเห็นชอบและยอมรับ จากการคัดเลือกในครั้งนี้อีกด้วย
และการประกอบ พระราชพิธีพืชมงคลจรดพระนังคัลแรกนาขวัญ ที่มีความสำคัญอย่างมากต่อเกษตรกรชาวไทย ดังนั้นจึงจำเป็นต้องมี พระโค ประกอบในพระราชพิธีนี้ ซึ่งพระโคที่จะนำมาจะต้องเป็นโคที่มีลักษณะดี รูปร่างสมบูรณ์ มีความสูงไม่น้อยกว่า 150 เซนติเมตร ความยาวลำตัวไม่น้อยกว่า 120 เซนติเมตร ความสมบูรณ์รอบอก ไม่น้อยกว่า 180 เซนติเมตร และโคทั้งคู่จะต้องมีสีเดียวกัน นั่นคือ มีผิวสวย ขนเป็นมัน กิริยามารยาทเรียบร้อย ฝึกง่าย สอนง่ายไม่ดุร้าย เขามีลักษณะโค้งสวยงามเท่ากัน ตาแจ่มใสหูไม่มีตำหนิ หางยาวสวยงาม มีขวัญหน้า ขวัญทัดดอกไม้ทั้งซ้ายขวา และขวัญหลังถูกต้อง กีบข้อเท้าแข็งแรง ถ้ามองดูด้านข้างลำตัวจะต้องเป็นสี่เหลี่ยม
ซึ่งในพระราชพิธีสำคัญนี้ พระยาแรกนาจะทำการเสี่ยงทายผ้านุ่ง ในการประกอบพระราชพิธีโดยมีการพยากรณ์ผลการเสี่ยงทาย “ผ้านุ่งแต่งกาย” ผ้านุ่งซึ่งพระยาแรกนาตั้งสัตยาธิษฐานหยิบ เป็นผ้าลายมี 3 ผืน คือ ห้าคืบและสี่คืบ ผ้านุ่งนี้จะวางเรียงบนโตก มีผ้าคลุมเพื่อให้พระยาแรกนาสามารถหยิบได้ หากหยิบผืนใดขึ้นมาก็จะมีคำทำนายไปตามนั้น ซึ่งพระโคที่ใช้ประกอบพระราชพิธี เมื่อเสร็จจากการไถนาเป็นที่เรียบร้อยแล้ว จะเสี่ยงทายของกิน 7 สิ่ง ประกอบด้วย ข้าวเปลือก ข้าวโพด ถั่วเขียว งา เหล้า น้ำ และหญ้า ถ้าพระโคกินสิ่งใดก็จะมีคำทำนายไปตามนั้น
ถ้าพระโคกิน ข้าว หรือข้าวโพด พยากรณ์ได้ว่าธัญญาหาร ผลาหาร จะบริบูรณ์ดี ถ้าพระโคกิน ถั่ว หรืองา พยากรณ์ได้ว่า ผลาหาร ภักษาหารจะอุดมสมบูรณ์ดี ถ้าพระโคกิน น้ำ หรือหญ้า พยากรณ์ได้ว่า น้ำท่าจะบริบูรณ์พอสมควร ธัญญาหาร ผลาหาร ภักษาหารมังสาหารจะอุดมสมบูรณ์ดี และถ้าพระโคกิน เหล้า พยากรณ์ได้ว่า การคมนาคมสะดวกขึ้น การค้าขายกับต่างประเทศดีขึ้น ทำให้เศรษฐกิจรุ่งเรื่อง
พระราชพิธีพืชมงคลจรดพระนังคัลแรกนาขวัญ จะจัดขึ้นใน วันพืชมงคล ซึ่งในปีนี้ วันพืชมงคลตรงกับ วันจันทร์ ที่ 11 พฤษภาคม 2563 ซึ่งเป็วันที่มีความสำคัญอย่างมากต่อเกษตรกรชาวไทยของเรา เพราะจะช่วยสร้างขวัญและกำลังใจให้แก่เกษตรกรที่จะเพาะปลูก และยังเพื่อให้ผู้ที่มีอาชีพทางด้านการเกษตรระลึกถึงความสำคัญของการเกษตร ที่สามารถก่อให้เกิดประโยชน์แก่เศรษฐกิจของประเทศอีกด้วย
