"ศ.ดร.เกษียร เตชะพีระ" สะท้อนปัญหา "ยึดติดสิ่งศักดิ์สิทธิ์" สังคมไทย

อาจารย์รัฐศาสตร์ ม.ธรรมศาสตร์ ชี้ สิ่งศักดิ์สิทธิ์ ที่สูงจนแตะต้องไม่ได้ เป็นปัญหา ไม่สอดคล้องกับยุคสมัยที่เปลี่ยนไป

ศ.ดร.เกษียร เตชะพีระ อาจารย์สาขาวิชาการเมืองการปกครอง คณะรัฐศาสตร์ มหาวิทยาลัยธรรมศาสตร์ ได้เขียนบทความ เกี่ยวกับประเด็น พระรพุทธรูปอุลตร้าแมน ผ่านเฟซบุ๊ก Kasian Tejapira ความว่า

“การลบหลู่สิ่งศักดิ์สิทธิ์ (sacrilege)” ว่าด้วยการที่มนุษย์ถือเอาสิ่งต่างๆ เป็นสิ่งศักดิ์สิทธิ์ ยกไว้สูงจนแตะต้องอะไรไม่ได้ไม่ว่าในทางใดๆ ซึ่งพบได้มากในสังคมไทย เรื่องนี้ถือเป็นปัญหาเพราะจะทำให้สิ่งเหล่านั้นไม่สอดคล้องกับยุคสมัยที่เปลี่ยนไป ดังนี้

“ประเด็นหลักประเด็นหนึ่งที่ Steven Lukes นักสังคมวิทยาชาวอังกฤษเสนอไว้ใน การิทัตผจญภัย บทตอนว่าด้วย ชุมชนนคร (Communnitaria) ก็คือปัญหาการลบหลู่สิ่งศักดิ์สิทธิ์ หรือ sacrilege เขาชี้ผ่านนิยายว่าในปริมณฑลที่ถูกถือเป็นพื้นที่ศักดิ์สิทธิ์ในทางการเมืองวัฒนธรรมนั้น (the cultural political sacred) การตีความโดยผู้เสพสิ่งประดิษฐ์ทางวัฒนธรรม (audience interpretation or perception) มักถูกให้ค่าสำคัญชี้ขาดเหนือกว่า เจตนาของผู้ประดิษฐ์ (authorial intention)”

“ในพื้นที่ศักดิ์สิทธิ์ทำนองนี้ ประดิษฐกรรมทางวัฒนธรรมซึ่งแหวกขนบทางวัฒนธรรมที่เคยมีมา แม้จะมีเจตนาเพื่อยกย่องสรรเสริญสดุดีก็ตามที มักถูกตีความไปในทางลบทางร้ายว่าละเมิดลบหลู่สิ่งศักดิ์สิทธิ์เสมอ เพราะมันแตกต่างออกไปจากขนบการยกย่องสรรเสริญสดุดีอันเป็นที่คุ้นชินของสังคมหนึ่งๆ และพอประดิษฐกรรมนั้นปรากฏต่อสาธารณชน ความแปลกแหวกแนวของมันก็จะทำให้มันถูกตราหน้ากล่าวหาแทบจะทันทีโดยอัตโนมัติว่าลบหลู่สิ่งศักดิ์สิทธิ์ มิไยว่าผู้ประดิษฐ์คิดสร้างจะมีเจตนาดีอย่างไรก็ตาม”

“ปรากฏการณ์ทำนองนี้มีมากและบ่อยเป็นประจำในสังคมไทย ซึ่งสะท้อนว่าขนบการเสพรับประดิษฐกรรมทางวัฒนธรรมของไทยเรา ยึดติดกับขนบจารีตมาก ยอมรับการพลิกผันปรับแปรแหวกแนวน้อย (very conservative) ยึดติดอำนาจเป็นที่พึ่งมาก ใช้ข้อมูลความรู้และความพยายามในการเข้าใจและเห็นอกเห็นใจน้อย (highly authoritarian) การเขียนถึงเอ่ยอ้างถึงหรือแม้แต่ยกย่องสรรเสริญสดุดีสิ่งศักดิ์สิทธิ์ (ห้ามท้า ห้ามถาม ห้ามละเมิด) จึงต้องยึดขนบจารีตเป็นสรณะและกรอบความเป็นไปได้ ถึงจะปลอดภัย หากล้ำเส้นขนบจารีตสถาปนา (established tradition/custom) ไปแล้ว ก็เสี่ยงต่อการถูกตราหน้ากล่าวหาอย่างร้ายแรงทันทีจากระเบียบอำนาจสถาปนา (the Establishment)”

“ผลของมันก็คือขนบจารีตต่อสิ่งศักดิ์สิทธิ์ในสังคมไทยมีลักษณะยึดติดกับรูปแบบอย่างคับแคบขึงตึงตายตัว ยากแก่การริเริ่มสร้างใหม่ (ตรงข้ามกับพื้นที่สาธารณ์ อย่างเช่น ธุรกิจ บันเทิง ฯลฯ ซึ่งยกย่องให้ค่าการริเริ่มสร้างใหม่แหวกแนว) และทำให้สิ่งศักดิ์สิทธิ์ของไทยปรับแปรรับปัญหาอุปสรรคใหม่ ๆ ของสังคมที่เกิดจากการเปลี่ยนแปลงได้ยาก และมีประโยชน์ใช้สอยจริงสำหรับคนรุ่นใหม่ในการแก้ปัญหาใหม่ ๆ ที่ไม่เคยมีมาก่อนน้อยลงทุกที จนอาจประสบวิกฤตที่จะอยู่ในภาวะไม่สอดคล้องเข้าเรื่อง (irrelevance) กับสภาพปัญหาแห่งยุคสมัยอีกต่อไป”

หลังจากนั้น ศ.ดร.เกษียร ได้แต่งกลอน ถึงกรณีดังกล่าวว่า
อนิจจังแห่งขนบ

“โลกนี้แคบคับกับนักคิด
นอกขนบคือผิดทุกสถาน
ศรัทธาบีบใจให้ร้าวราน
หักปีกจินตนาการลงจมดิน
น้ำตาที่รี่ไหลใช่ชี้ผิด
ซับแล้วฟื้นคืนสิทธิ์การโผผิน
อำนาจอันเย็นชาเป็นอาจินต์
ใดใดในโลกภินทนาการ”