ไตรโซเดียมฟอสเฟต — อาจารย์เจษฎ์ รศ.ดร.เจษฎา เด่นดวงบริพันธ์ โพสต์ผ่านเฟซบุ๊ก อ๋อ มันเป็นอย่างนี้นี่เอง by อาจารย์เจษฎ์ หัวข้อ “ไตรโซเดียมฟอสเฟต ไม่น่าให้ผลบวก กับชุดตรวจเคตามีน”
โดยระบุเกี่ยวกับกรณีที่ทางกระทรวงยุติธรรมออกมาแถลง ถึงความผิดพลาดในเรื่องการจับกุมสารเคมีที่ จ.ฉะเชิงเทรา ซึ่งตอนแรกเชื่อว่าเป็น “สารเคตามีน” ที่ใช้ทำยาเสพติด แต่ต่อมาบอกว่าเป็น “สารไตรโซเดียมฟอสเฟต” เพราะความผิดพลาดของ “ชุดตรวจภาคสนาม” ซึ่งฟังดูแปลกๆ ก่อนจะบอกว่า ชุดตรวจภาคสนามสำหรับเคตามีน ให้ผลบวกปลอม (false positive) กับเคตามีน !?
- สารไตรโซเดียมฟอสเฟต (Trisodium phosphate) เป็นสารประกอบอนินทรีย์ สูตรโครงสร้างเคมี คือ Na3PO4 ซึ่งก็คือ เป็นโซเดียม 3 ตัว มาจับกับหมู่ฟอสเฟต (ดูรูปประกอบ) ทำให้มีคุณสมบัติละลายในน้ำได้ง่าย และให้ค่าพีเอชที่เป็นด่างสูง (pH=12) / ส่วนเคตามีน ( Ketamine
หรือ 2-o-Chlorophenyl-2-Methylaminocyclohexanone) นั้น เป็นสารประกอบอินทรีย์ ที่มีโครงสร้างเคมีที่ซับซ้อนกว่าไตรโซเดียมฟอสเฟตมาก คือ C13H16ClNO แม้ว่าจะมีลักษณะทางกายภาพ เป็นผงผลึกสีขาวคล้ายๆ กันก็ตาม (ดูรูปประกอบ) - ชุดทดสอบสารเสพติดเบื้องต้น ONCB53 สำหรับตรวจสารเคตามีนของ ปปส. (ก. ยุติธรรม) นั้น เป็นชุดทดสอบภาคสนามที่มีหลอดบรรจุสารเคมี 3 หลอด ที่เมื่อใส่สารต้องสงสัยลงไป และผสมกับสารเคมีเหล่านั้นทีละหลอด จะเปลี่ยนสีน้ำของยา จากสีออกชมพูแดง ไปเป็นสีออกน้ำเงินม่วง แสดงว่า “อาจจะ”เป็นเคตามีน / โดยมีระบุชัดเจนว่า ใช้ทดสอบเบื้องต้นเท่านั้น ไม่สามารถเป็นหลักฐานในศาลได้
- ปฏิกิริยาเคมีที่ “คาดว่า” ใช้ในชุดทดสอบ ONCB53 นั้น น่าจะเป็นปฏิกิริยาที่ปรับปรุงมาจากปฏิกิริยา Cobalt thiocyanate test หรือ Scott’s test สำหรับการตรวจหาโคเคน อีกทีหนึ่ง
3.1 ปฏิกิริยาเคมี Cobalt thiocyanate test นั้น ใช้ผลึกโคบอลต์ไธโอไซยาเนต Co(SCN)2 ซึ่งมีสีชมพูแดง มาทำละลายเจือจางในกรด ให้มีความเข้มข้นของโคบอลต์ไธโอไซยาเนตที่ 2% … ถ้าน้ำยานี้จับกับยาเสพติดในกลุ่มโคเคน จะทำให้เปลี่ยนเป็นสีฟ้า … จากนั้น จะทำการยืนยันผล ด้วยการเติมกรดไฮโดรคลอริก ทำให้สารละลายเปลี่ยนสีกลับเป็นสีชมพู ตามด้วยการเติมสารคลอโรฟอร์ม ที่จะทำให้เกิดสีฟ้าอีกครั้ง
3.2 มีรายงานว่า การทดสอบ “โคเคน (cocaine)” ด้วยปฏิกิริยาโคบอลต์ไธโอไซยาเนตนี้ สามารถเกิดผลบวกปลอม เป็นสีฟ้าขึ้นได้ กับสารหลายชนิดกว่า 80 ชนิด ที่มีกระทั่งน้ำยาล้างพื้นในบ้าน (ดูรายละเอียดใน https://www.propublica.org/…/common-roadside-drug-test…) และสร้างปัญหาของการจับกุมผิดตัวขึ้น บ่อยครั้ง โดยเฉพาะในกรณีของยา lidocaine ไลโดเคน ซึ่งนิยมนำมาใช้รักษาอาการปวด ที่จะให้ผลตรวจเป็นสีฟ้าเช่นกัน ทั้งที่ไม่ใช่สารเสพติด
3.3 ปฏิกิริยาโคบอล์ตไธโอไซยาเนต ถูกพัฒนาให้นำมาใช้ตรวจเฉพาะสาร เคตามีนไฮโดรคลอไรด์ (ketamine hydrochloride) ด้วยการเปลี่ยนค่าพีเอชของปฏิกิริยา จากที่เป็นกรด ให้กลายเป็นด่าง (เบส) โดยงานวิจัยของ Morris ในปี ค.ศ. 2007 แต่ก็ยังมีปัญหาเรื่องผลบวกปลอม เมื่อใช้ตรวจกับยาบางตัว เช่น mepivacaine เมพิวาเคน phencyclidine ฟีนไซคลิดีน และยาเสพติดบางตัว (ดู https://onlinelibrary.wiley.com/…/j.1556-4029.2006.00331.x)
3.4 มีการปรับปรุงวิธีการของ Morris (2007) อีก อย่างเช่น งานวิจัยของ Dubey, Shukla และ Gupta ในปี 2013 ซึ่งพบว่ามีความแม่นยำจำเพาะในการตรวจหาเฉพาะเคตามีน (ดู https://www.researchgate.net/publication/262871396) ซึ่งปฏิกิริยาเคมีที่เกิดขึ้น ระหว่างสารประกอบโคบอลต์ไธโอไซยาเนต 4 ตัว ที่อยู่ในรูปของออกตะฮีดรอล (octahedral) หรือ cobalttetrathiocyanate โคบอลต์เตตระไธโอไซยาเนต [Co(SCN)4]2- นั้น จะจับเข้าอย่างจำเพาะเป็นสารประกอบเชิงซ้อนกับเคตามีน ในสภาวะที่เป็นเบส ซึ่งมีประจุ –OH เป็นตัวการสำคัญที่ทำให้เกิดสารประกอบเชิงซ้อนนี้ได้
- แม้จะไม่ทราบชัดเจนว่าชุดทดสอบ ONCB53 ของ ปปส. จะใช้ปฏิกิริยาเคมีแบบของ Morris (2007) หรือของ Dubey และคณะ (2013) กันแน่ แต่ค่อนข้างมั่นใจได้ว่า มันควรจะมีความจำเพาะเจาะจงต่อเคตามีน และถ้าจะมีผลบวกปลอมเกิดขึ้น ก็น่าจะเกิดกับสารประกอบอินทรีย์ตัวอื่นๆ ที่โครงสร้างทางเคมีคล้ายคลึงกันกับเคตามีน … ไม่ใช่กับสารอนินทรีย์ โครงสร้างง่ายๆ อย่างไตรโซเดียม
- กระนั้น ถ้าถามว่าไตรโซเดียมฟอสเฟต จะมีผลอะไรต่อปฏิกิริยาเคมีของชุดทดสอบภาคสนามนี้บ้างหรือไม่ ก็ต้องตอบว่า มีได้ เนื่องจากไตรโซเดียมฟอสเฟตมีความเป็นเบส (ด่าง) สูงมาก อาจมีผลกระทบต่อค่าพีเอชโดยรวมของปฏิกิริยา ให้เกิดยากขึ้นหรือง่ายขึ้น … แต่นั่น ก็ยังจะต้องมีสารเคตามีน (หรือสารอื่นที่ใกล้เคียงกัน) อยู่ด้วยอยู่ดี ถึงจะให้ผลออกมาเป็นบวก
- ดังนั้น ถ้าในกระสอบของสารเคมีต้องสงสัย มีการปะปนกันระหว่างสารเคตามีนและไตรโซเดียมฟอสเฟต แล้วทำให้เกิดผลตรวจเป็นบวกจากชุดทดสอบภาคสนาม อันนี้พอเป็นไปได้ และต้องยืนยันผลจากการตรวจละเอียดในห้องปฏิบัติ
- แต่ถ้าบอก (แบบ รมต. แถลง วันก่อน) ว่า แค่สารไตรโซเดียมฟอสเฟต ก็ทำให้เกิดผลบวกปลอมกับชุดตรวจ แล้วล่ะกัน อันนี้น่าสงสัยอย่างมากครับ ไม่น่ะจะเป็นไปได้เลย !! … ทางเดียวที่จะยืนยันเรื่องนี้ได้ คือเอาชุดตรวจ มาทดสอบกับไตรโซเดียมฟอสเฟต ต่อหน้าสื่อมวลชนครับ … ไม่งั้นก็ต้องขอบอกว่า “น่ากังขายิ่งนัก”
ไตรโซเดียมฟอสเฟต คืออะไร? ทำความรู้จักผงสีขาว ที่ตำรวจอ้างว่าไม่ใช่ ยาเค
เลขาฯป.ป.ส. แจงชัด! ยันไม่สลับสารคล้ายเคตามีน ปมยึด ยาเค
อาจารย์เจษฎ์ ชี้รีบแถลงข่าวเร็วไป ไม่รอผลตรวจว่าพบ ยาเค จริงหรือเปล่า?
